Volgens de aartsbisschop van Chicago kan de synodale methode van ‘gesprek in de Geest’ de Kerk revolutionair omvormen op drie manieren.
Kardinaal Cupich hield een eerlijke en rake toespraak over de synode op de Sacred Heart University in Fairfield. Hij begon met toe te geven dat hij van deze wereldvergadering van bisschoppen en leken niet wist wat te verwachten. Maar de driedaagse retraite die aan de eigenlijke vergadering voorafging, ontstak in hem een vuur dat zes maand later nog niet gedoofd is.
Dominicaan Timothy Radcliffe gaf zes meditaties die voor de Amerikaanse kardinaal een echte eye-opener waren. ‘Ik beschouw zijn herformulering van synodaliteit als niets minder dan revolutionair. Het gaat hier over een nieuw model voor de Kerk.’
Wat was er zo revolutionair?
Cupich bracht de vorige synodes in herinnering. ‘Er was weinig open discussie of debat. Een doorgewinterde bisschop vertelde me zelfs dat bisschoppen het advies kregen om gevoelige onderwerpen niet ter sprake te brengen.’ Maar dat veranderde met paus Franciscus, vooral met de Synode over Synodaliteit, stelde Cupich.
Een belangrijke verschuiving was de uitbreiding van stemgerechtigden naar niet-bisschoppen: mannen en vrouwen zonder wijding, religieuzen, priesters en diakens. Maar de belangrijkste was de herformulering van de synode als een ‘gesprek in de Geest’. Daarmee wordt bedoeld: aandacht hebben voor de geestelijke bewegingen in jezelf en in de ander tijdens het gesprek. Het gaat om een kwaliteit van aandacht die respect uitdrukt, verwelkoming en gastvrijheid voor de ander zoals die is. Hét beeld daarvan waren de rondetafels in plaats van een academische opstelling in een aula.
Synode 2023. Rondetafel met onder meer kardinaal Jozef De Kesel (midden). © RV
Drie revolutionaire hefbomen
‘Ik heb drie inzichten van pater Radcliffe geselecteerd die ik bijzonder nuttig vond’, zei kardinaal Cupich. ‘Ten eerste nodigde hij ons uit om onze angsten, twijfels en verdeeldheid onder ogen te zien en moedig samen te wandelen met een eucharistische hoop. Ten tweede spoorde hij ons aan om elkaar de vriendschap van Jezus aan te bieden, en ten derde vroeg hij ons om te erkennen en te accepteren dat iedereen met autoriteit spreekt en geëerd moet worden.
- Eucharistische hoop in tijden van verdeeldheid
Cupich: ‘Pater Radcliffe erkende eerlijk de realiteit van de situatie: dat we bijeen waren op een moment van belofte, maar ook van vrees, omdat we wisten dat we erg verdeeld waren. Sommigen hoopten immers op belangrijke hervormingen. Velen betwijfelden of er iets wezenlijks zou veranderen. Anderen vreesden dat er te veel zou veranderen en dat die veranderingen tot schisma’s zouden kunnen leiden.
Onze retraiteleider bood de evangelische scène van de transfiguratie aan als metafoor om ons te helpen onze angsten, twijfels en verdeeldheid onder ogen te zien. De voorspelling van de Heer over zijn dood maakte hen bang en verdeeld over tegenstrijdige verwachtingen. Maar ze zagen ook hoe hij voor hun ogen in heerlijkheid getransfigureerd werd als de geliefde Zoon van God en ze hoorden de Vader zeggen: Luister naar hem (Mt 17,6). Deze ontmoeting gaf hen de moed om op weg te gaan naar Jeruzalem. Op de berg Tabor ontvingen ze een glimp van de nieuwe hoop die Jezus de wereld zou geven.
Zo nodigt de Heer ons nu als het ware uit op deze ‘Tabor aan de Tiber’, zei pater Radcliffe. Blase Cupich
Dezelfde Jezus biedt ons op een nieuwe manier de hoop aan die in de eucharistie te vinden is, terwijl Hij ons verder leidt naar de dood en verrijzenis van de Kerk. Het is een hoop die het conflict tussen onze verwachtingen klein doet lijken, bijna absurd.
Diezelfde eucharistische vrijgevigheid zou ons moeten dwingen om nooit de waarde van wat anderen aanbieden te verwaarlozen omdat we het er niet mee eens zijn of denken dat het te weinig is. Wanneer we in de verleiding komen om anderen af te wijzen of te marginaliseren omdat ze buiten de norm vallen, moeten we in gedachten houden dat katholieke theologie altijd gedefinieerd is in termen van en-en: Schrift en traditie, geloof en werken. En dus moeten we als katholieken, wanneer we naar elkaar luisteren, in plaats van nee te zeggen, openstaan om ja, en… te zeggen.
Pater Timothy gaf een ander beeld om ons aan te moedigen de stemmen in de marge te respecteren tijdens onze synodale gesprekken. ‘De kerk vernieuwen is als brood bakken’, vertelde hij ons. ‘Je verzamelt de randen van het deeg in het midden en spreidt het midden uit naar de randen en vult het geheel met zuurstof. Je maakt het brood door het onderscheid tussen de randen en het centrum omver te werpen.’ Het is ook door naar elkaar te luisteren, door de marges naar het centrum en het centrum naar de marges te vouwen, dat we openstaan voor de ademhaling van de heilige Geest om een vernieuwde kerk tot stand te brengen.’
Dominicaan Timothy Radcliffe, geestelijk begeleider van de synode, gaf de aftrap voor de laatste rechte lijn. © KNA Bild
- De vriendschap van Jezus
Toen de kardinaal na de synode uit Rome terugkeerde, werd hem vaak gevraagd wat er op de synode was gebeurd. Hij antwoordde dan eenvoudig: ‘Ik heb veel nieuwe vrienden gemaakt en geen nieuwe vijanden.’
Cupich: ‘Pater Radcliffe had ons aangespoord om tijdens de synode bewust aan vriendschap te werken, niet zoals menselijke vriendschappen uit de oudheid, vaak alleen mogelijk tussen gelijken, maar zoals God, die ook vriendschap aanbiedt aan Jakob de bedrieger, David de moordenaar en overspelige en Salomo de afgodendienaar. Jezus laat zien dat God geen grenzen kent als het gaat om vrienden maken. Door zijn zoon te sturen, overbrugde God zelfs de scheidslijn tussen schepsel en schepper, om vrienden met ons te worden.
God maakt vrienden zoals Hij dingen schept, door ze te laten zijn wie of wat ze zijn.
Zo moeten we ook niet bang zijn voor mensen die anders zijn dan wij of die het met ons oneens zijn over bepaalde zaken. Dit soort vriendschappen bevrijden ons ervan om onze twijfels te delen en samen op zoek te gaan naar de waarheid, ongeacht onze verschillen. Het is zelfs zo dat het zoeken naar de waarheid het beste samen gedaan kan worden, omdat we elkaar op een fundamentele manier allemaal nodig hebben om die reis te kunnen maken.
Het zoeken naar waarheid kan nooit gereduceerd worden tot het zoeken naar informatie waarmee we het eens zijn of die we in twijfel trekken.
Het doel is veeleer om de waarheid te ontdekken die de Geest openbaart, en dat vereist oplettendheid. Gesprekken in de Geest leveren echte vruchten op in een proces van ontdekken wat al door God gegeven is. Daarom heeft paus Franciscus herhaaldelijk benadrukt dat de synode geen parlement is, waar argumenten worden aangevoerd en compromissen worden gezocht in een dialectische uitwisseling.
Waarheid zoeken in het synodale proces gebeurt in het soort gesprek dat vraagt wat er in het hart van de ander omgaat, wat de ander bezighoudt en zorgen baart. Dit is hoe God met ons in gesprek is. Zo ook vraagt Jezus op de weg naar Emmaüs: Waar hebben jullie het over? (Lc 24,17). Hij vraagt de leerlingen om hun woede en hun angst te delen. En hij is bereid om te gaan waar zij gaan, niet om het gesprek of de richting van de reis te bepalen, maar om hun gastvrijheid te accepteren.
Dit is hoe onze gesprekken in de Geest zouden moeten verlopen: luisteren naar wat er in het hart van de ander omgaat, niet proberen het gesprek te controleren en niet bang zijn waar het gesprek heen zal gaan.
Tijdschema’s moeten opzij worden gezet. Er is geen tijdschema voor voltooiing.
De tijd ligt in Gods handen, een realiteit die vooral voor Amerikanen een uitdaging vormt. Dit soort gesprekken leidt tot bekering.’
- Gezag van het doopsel
Veel leken die betrokken waren bij de synode waren verbaasd dat de kerkleiders voor het eerst echt naar hen luisterden. Maar geen van de afgevaardigden zou moeten twijfelen aan hun autoriteit om te spreken. ‘We moeten allemaal, ongeacht onze positie in de kerk, uitgaan van het gemeenschappelijke inzicht dat autoriteit meervoudig is en elkaar wederzijds versterkt’, herhaalde kardinaal Cupich.
Goede voorbeelden van franke dialoog vinden we al in de vroege Kerk. Paulus vertelt in zijn brief aan de Galaten dat hij Petrus ‘recht in zijn gezicht’ tegensprak.
En toch gaven ze elkaar de rechterhand en de Kerk eert hen als stichtende martelaren. In navolging van hen moeten we manieren zoeken om de waarheid te spreken zodat de ander het kan horen zonder zich afgebroken te voelen.
Angst zit vaak achter de aarzeling om de waarheid te spreken als die ongemakkelijk is. Degenen die spreken aarzelen omdat ze bang zijn voor afwijzing. Degenen die de waarheid horen zijn bang dat ze hun controle of verandering moeten opgeven. ‘We hebben een diep instinct om vast te houden aan controle, daarom is de synode door velen gevreesd’, zo citeerde kardinaal Cupich de retraiteleider.
Cupich: ‘De angst om de controle te verliezen zit diep in de psyche van kerkleiders en het zou gemakkelijk zijn om vele voorbeelden te noemen. Een van mijn favoriete voorbeelden staat in een brief van kardinaal Wolsey aan paus Clemens VII in 1525. Als kanselier genoot hij grote vrijheid en werd hij vaak afgeschilderd als de alter rex (andere koning). Met de ontwikkeling van de boekdrukkunst voelde hij zich verplicht om de paus te waarschuwen voor de gevaren van deze nieuwe uitvinding. Als leken de Schrift zouden kunnen lezen, waarschuwde hij, dan zouden ze aangemoedigd worden om ‘zelf te gaan bidden in hun volkse taal’, en zouden ze kunnen denken dat ze hun eigen weg naar God kunnen vinden – en dan zou er weinig nut zijn voor de geestelijkheid.’
Autoriteit is geen nulsomspel. Integendeel, het is meervoudig en wederzijds versterkend.
‘Er hoeft geen competitie te zijn, alsof leken alleen meer gezag kunnen hebben als de bisschoppen minder hebben, of zogenaamde conservatieven concurreren om gezag met progressieven’, leerde Cupich bij Radcliffe. ‘In plaats van ons te gedragen als de leerlingen die vuur wilden afroepen over hun tegenstanders, zouden we ons moeten modelleren naar de Drie-eenheid, waar de Vader, Zoon en Heilige Geest niet wedijveren om macht, net zoals er geen wedijver is tussen onze vier evangeliën.’
Nieuw model voor de Kerk
De toespraken van Radcliffe hielpen de synodalen ook om het gesprek in de Geest te zien als een nieuw model van de Kerk. ‘Stelt u zich eens voor wat het zou kunnen betekenen als nationale en provinciale bisschoppelijke conferenties, lekenraden en parochieraden zichzelf zouden zien als bijeenkomsten voor gesprekken in de Geest!’, filosofeerde kardinaal Cupich. ‘Ze zouden hun missie opnemen, geïnspireerd door een eucharistische hoop, toegewijd aan het creëren en onderhouden van vriendschappen door te luisteren naar de beweging van de Geest in elkaar en standvastig te blijven in het respecteren van elkaars wederzijds versterkend gezag.’
En hij besloot: ‘Mijn hoop is dat katholieken geïnspireerd worden om hun plaats in te nemen aan de tafel van het synodeproces en mee te werken aan de vernieuwing die de paus voor ogen heeft. Het is niet verrassend dat de eerste naam voor de kerk ‘De Weg’ was, want het was op de eerste synode dat de leerlingen begrepen dat de Heer met hen op de weg ging en dat het hun missie was om zijn beweging te onderscheiden. Dat is de erfenis die paus Franciscus tot de zijne heeft gemaakt en ons uitnodigt om te omarmen, zodat ook wij verrast kunnen worden door vreugde.’
Bron: America Magazine
